Ιντιθ Χολ: Αισιοδοξία για επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα

«Εν αρχή ην ο λόγος»: αυτές ήταν οι πρώτες ελληνικές λέξεις που έμαθε. «Ο πατέρας μου ήταν προτεστάντης ιερέας και μελετούσε την Καινή Διαθήκη στο πρωτότυπο. Ετσι γνώρισα το ελληνικό αλφάβητο, που άσκησε ακαταμάχητη γοητεία πάνω μου. Το Kατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ήταν ένα από τα πρώτα αναγνώσματά μου. Κι έπειτα, υπήρχαν όλες εκείνες οι επικές ταινίες με θέματα μυθολογικά –όπως “Ο Ιάσων και οι Αργοναύτες” του 1963– που έβλεπα στον κινηματογράφο όταν ήμουν παιδί και με συνάρπαζαν», εξηγεί η Ιντιθ Χολ, καθηγήτρια στο τμήμα Κλασικών και Ελληνικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου.

«Μεγαλώνοντας εντρύφησα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και... ερωτεύτηκα τον Αριστοτέλη. Με βοήθησε να βρω απαντήσεις σε ερωτήματα όπως τι είναι ηθικό και τι όχι, ποιο είναι το νόημα της ζωής και πολλά άλλα. Για μένα είναι ο κορυφαίος φιλόσοφος της αρχαιότητας, αν και δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τις γυναίκες. Βέβαια, αν μπορούσα να τον συναντήσω, είμαι σίγουρη ότι θα τον έκανα να αλλάξει γνώμη», λέει γελώντας.

Πίνουμε τον καφέ μας ένα ηλιόλουστο πρωινό στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου. Βρίσκεται στην Αθήνα για να κανονίσει τις τελευταίες λεπτομέρειες της κυκλοφορίας του βιβλίου της «Οι Αρχαίοι Ελληνες», που θα είναι σε λίγες μέρες στις προθήκες των βιβλιοπωλείων από τις εκδόσεις Διόπτρα. «Σας πειράζει να καπνίσω;», με ρωτά διστακτικά. «Παρακαλώ, κανένα πρόβλημα», της απαντώ. «Τέλεια! Στην πατρίδα μου δεν καπνίζω σχεδόν ποτέ. Αλλά η Ελλάδα είναι η γη της ελευθερίας», συνεχίζει. Γέλια, ξανά.

Ελλάδα. Η χώρα την οποία αγάπησε από μικρή. Η χώρα την οποία «υπηρετεί» μεταδίδοντας αυτή την αγάπη στους φοιτητές της, εδώ και δεκαετίες. Η Ιντιθ Χολ είναι από εκείνους τους δασκάλους που έχουν δημιουργήσει, χωρίς υπερβολή, στρατιές φιλελλήνων. Διόλου τυχαία, ανάμεσα στους φοιτητές της, στο ξεκίνημα της καριέρας της, ήταν και ο σημερινός πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα, Τζον Κίτμερ, o οποίος τη συστήνει ως «Classics genius and old friend» – διάνοια των Κλασικών Σπουδών και παλιά φίλη. «Θυμάμαι την εποχή που τον γνώρισα», λέει η ίδια. «Μου έλεγε πόσο αγαπάει την ελληνική ποίηση, αλλά ζορίζεται με τη γραμματική και το συντακτικό. “Διάβασε Καβάφη και Σεφέρη. Και πήγαινε στην Ελλάδα”, τον προέτρεπα. Κι εκείνος μου απαντούσε: “Οταν μεγαλώσω, θα γίνω διπλωμάτης και θα πάω”. Και να που το έκανε. Αισθάνομαι τεράστια υπερηφάνεια αλλά και μεγάλη ευθύνη όταν μεταλαμπαδεύω τον θαυμασμό και τον σεβασμό μου για την Ελλάδα σε νέους ανθρώπους».

Ενοποιητικές ιδιότητες

Στις 360 σελίδες του, το βιβλίο της επιχειρεί μια αναδρομή σε μια εκτεταμένη περίοδο δύο χιλιάδων ετών, από το 1600 π.Χ. έως το 400 μ.Χ., στην ιστορία των αρχαίων Ελλήνων που έζησαν σε χιλιάδες διαφορετικά χωριά και πόλεις, από την Ισπανία έως την Ινδία, από τον παγωμένο ποταμό Ντον στη βορειοανατολική άκρη του Εύξεινου Πόντου έως τα απομακρυσμένα υψίπεδα δίπλα σε παραποτάμους του Νείλου. Τι τους ενοποιούσε; «Στην πλειονότητά τους, είχαν κοινές δέκα χαρακτηριστικές ιδιότητες, στο μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας τους. Από αυτές, οι τέσσερις, που ήταν η ποντοπορία, η καχυποψία απέναντι στην εξουσία, ο σεβασμός στην ατομικότητα και η έρευνα, είναι οι σημαντικότερες – και στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Υπάρχουν κι άλλες: ήταν επίσης ανοιχτοί σε νέες ιδέες· ήταν ευφυείς και πνευματώδεις· ήταν ανταγωνιστικοί· είχαν ευφράδεια· αγαπούσαν πολύ τις απολαύσεις· και θαύμαζαν την αριστεία στους ταλαντούχους ανθρώπους».

Της μεταφέρω τη φράση «η αριστεία είναι ρετσινιά» – ειπωμένη από σημερινό υπουργό. Δεν κρύβει την έκπληξή της. «Αλήθεια; Λυπάμαι που το ακούω. Ομολογώ ότι ανήκω στον χώρο της Αριστεράς, αλλά διαφωνώ πλήρως με αυτή την άποψη. Ενα από τα μεγάλα προβλήματα της Αριστεράς στη χώρα σας είναι ότι θεωρεί την αριστεία αξία αριστοκρατική, της ελίτ. Οτι, εντελώς λανθασμένα, ανέκαθεν ταύτιζε την αρχαία Ελλάδα με τα δεξιά ιδεώδη. Και ότι δεν περιμένει πολλά από τους ανθρώπους – μολονότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να τους ωθήσεις να γίνουν καλύτεροι...».

Και οι σημερινοί Ελληνες, γενικότερα; Πόσο μοιάζουμε με τους προγόνους μας; «Η πολιτισμική “προσωπικότητά” σας δεν έχει αλλάξει. Είστε ανταγωνιστικοί, έχετε έμφυτη περιέργεια για τα πράγματα, αγάπη για τις χαρές της ζωής – κι αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό το θαυμάζω πολύ καθότι ο προτεσταντισμός το στερείται. Αν βρίσκατε και έναν τρόπο να συνεργάζεστε και να μην τρώγεστε μεταξύ σας, θα είχατε το κλειδί για να λύσετε πολλά από τα προβλήματά σας. Δεν θα κινδυνεύατε να πετάξετε στα σκουπίδια ό,τι καλό έχετε – συγγνώμη αν φαίνομαι σκληρή».

Το προσφυγικό είναι πρόβλημα της Ε.Ε., όχι μόνο της Ελλάδας

Αν είχε μια χρονομηχανή, σε ποια εποχή θα επέλεγε να βρεθεί, έστω και για μία μέρα; «Στην Αθήνα, στο Σπίτι του Αγάθωνα, το 416 π.Χ., την επομένη της πρώτης νίκης του οικοδεσπότη σε δραματικό αγώνα στα Λήναια – στο συμπόσιο που περιγράφει ο Πλάτων στο ομώνυμο έργο του. Να κάθομαι δίπλα στον Αριστοφάνη. Να τον ακούω να εκφωνεί τον λόγο του “Περί Ερωτος". Ηταν μεγαλοφυής ο Αριστοφάνης. Κι όχι μόνο γιατί ακόμα μας κάνει να γελάμε με όσα έγραψε στις κωμωδίες του. Αλλά και γιατί έβλεπε τη μεγάλη σημασία της σάτιρας –έστω και ανηλεούς, μερικές φορές– σε μια υγιή δημοκρατία. Ξέρετε, εμείς οι Βρετανοί έχουμε πλέον χάσει το χιούμορ μας. Μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις είναι το περιοδικό “Private Eye” που εκδίδει ο Ιαν Χίσλοπ, σύζυγος της Βικτόρια Χίσλοπ – το μόνο αξιοπρεπές σατιρικό έντυπο που έχει μείνει στην πατρίδα μου».

Η αγάπη της για την αρχαία Ελλάδα δεν αμφισβητείται. Αυτό δεν σημαίνει ότι ρέπει προς την υποκειμενικότητα και τη μεροληψία. «Ιδωμένο το καθένα ξεχωριστά, τα περισσότερα από τα ελληνικά επιτεύγματα μπορούν να παραλληλιστούν με κάτι από τον πολιτισμό των γειτόνων τους», γράφει στο βιβλίο της η Ιντιθ Χολ. «Οι Βαβυλώνιοι γνώριζαν το πυθαγόρειο θεώρημα αιώνες πριν γεννηθεί ο Πυθαγόρας. Οι Φοίνικες ήταν εξίσου καλοί θαλασσοπόροι με τους Ελληνες. Οι Αιγύπτιοι αφηγούνταν ιστορίες παρόμοιες με την “Οδύσσεια”, για ναυτικούς οι οποίοι είχαν χαθεί και επέστρεψαν έπειτα από πολλές περιπέτειες στο πέλαγος». Πολλοί από τους Ελληνες αναγνώστες του βιβλίου της δεν θα χαρούν ιδιαίτερα διαβάζοντας αυτά – την... τσιγκλάω. «Γιατί όχι; Θα έπρεπε! Είναι μεγάλη αρετή να μαθαίνεις από τους άλλους. Οι πρόγονοί σας άρπαζαν τις νέες ιδέες από όπου και αν προέρχονταν, τις αφομοίωναν και τις μετασχημάτιζαν σε κάτι καινούργιο. Ο τρόπος με τον οποίο μετανάστευαν είναι επίσης αξιοθαύμαστος. Οι μικροί γιοι των οικογενειών, που ήξεραν ότι δεν επρόκειτο να κληρονομήσουν τίποτα, αντί να μείνουν και να πεινάσουν, έφευγαν για άλλους τόπους. Εκεί έφτιαχναν αποικίες, παντρεύονταν ντόπιες και ευημερούσαν», τονίζει η συνομιλήτριά μου.

Με αφορμή τον αποικισμό και γνωρίζοντας ότι πρόσφατα επισκέφθηκε τη Λέσβο, θίγω το ζήτημα των προσφυγικών ροών. «Ηταν μεγάλο σοκ όσα είδα εκεί. Είναι φανερό ότι πρέπει να βοηθηθεί η Ελλάδα. Δεν είναι μόνο δικό της πρόβλημα το προσφυγικό – όλη η Ευρώπη πρέπει να αναζητήσει λύσεις. Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Πόσο θα στοίχιζε στην Ευρωπαϊκή Ενωση να τοποθετήσει μερικές βιολογικές τουαλέτες; Οι γυναίκες δεν έχουν καν πάνες για τα μωρά τους...».

Αυτάρκεια, ανεξαρτησία, φιλία, οι αγαπημένες μου ελληνικές λέξεις

Ηρθε πρώτη φορά στην Ελλάδα όταν ήταν 19 ετών. Εχοντας εργαστεί επί ένα χρόνο ως σερβιτόρα στην Ελβετία, για να μαζέψει τα απαραίτητα χρήματα. «Δεν είχα ξαναμπεί σε αεροπλάνο. Εφτασα με πτήση της Ολυμπιακής. Εμεινα στο πιο φτηνό, ίσως, ξενοδοχείο της Αθήνας. Βέβαια, η εικόνα της πόλης ήταν εντελώς διαφορετική από τη σημερινή και η περιοχή της Ακρόπολης γεμάτη “γκρικ καμάκια”. Το “κούκλα μου” ήταν το πιο ευπρεπές από όσα άκουγα καθημερινά». Δεν έμεινε μόνο στην Αθήνα. Επισκέφθηκε επίσης την Πάρο, τους Δελφούς, την Ολυμπία. «Τι μαγικό μέρος! Ημουν εκστασιασμένη. Αυτά που περιέγραφε στις ωδές του ο Πίνδαρος –το ποτάμι, τα δέντρα– ήταν εκεί. Οσοι θέλουν να κατανοήσουν την αρχαία ελληνική λογοτεχνία πρέπει να βρεθούν έστω και μία φορά στην Ολυμπία. Και δεν διστάζω να πω ότι πρόκειται για την καλύτερη λογοτεχνία στον κόσμο, όλων των εποχών – τόσο απλά. Ολα τα λογοτεχνικά είδη από τους αρχαίους Ελληνες ξεκίνησαν. Μέχρι και μυθιστορήματα, όπως το “Δάφνις και Χλόη”, έγραψαν».

Από εκείνο το καλοκαίρι, δεν έχει περάσει χρόνος που να μην έχει ταξιδέψει στη χώρα μας. Αρχικά με τον Ελληνοαμερικανό σύζυγό της που καταγόταν από την Πελοπόννησο –«χωρίσαμε σχετικά σύντομα, ευτυχώς χωρίς να έχουμε αποκτήσει παιδιά»– και στη συνέχεια με τον δεύτερο σύζυγό της και τις κόρες τους, που επίσης έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα μας. «Εκτός όλων των άλλων, εδώ έμαθαν να αγαπούν τα λαχανικά. Στην Αγγλία τα σιχαίνονταν. Από τότε που δοκίμασαν τα δικά σας –πατάτες, ντομάτες, φασολάκια–, τα λάτρεψαν».

Τον περασμένο χειμώνα η Ιντιθ Χολ ήρθε στην Αθήνα μαζί με συνεργείο του BBC, για να γυρίσει ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, το οποίο θα προβληθεί τον Ιανουάριο. «Θα ξεκινά από τα αρχαία λατομεία της Πεντέλης, από όπου προερχόταν το μάρμαρο με το οποίο χτίστηκε ο Παρθενώνας. Θέλω οι Βρετανοί να δουν πόσο θηριώδες έργο ήταν η κατασκευή του: σαράντα χρόνια σκληρής δουλειάς απαιτήθηκαν για την ολοκλήρωσή του. Για να καταλάβουν ότι τα συγκεκριμένα Γλυπτά δεν είναι, απλώς, έργα τέχνης. Ανήκουν σ’ αυτόν τον τόπο».

Η Ιντιθ Χολ, μαζί με άλλες προσωπικότητες, είναι μέλος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Υπάρχουν εξελίξεις στο θέμα αυτό; «Σε νομικό επίπεδο, δυστυχώς, δεν γίνεται τίποτα. Η συζήτηση πάντα καταλήγει στο φιρμάνι που εξασφάλισε ο Ελγιν από τους Τούρκους το 1801 – είναι νόμιμο ή όχι. Δεν θα μπορούσε να με ενδιαφέρει λιγότερο! Η βρετανική κυβέρνηση έδωσε πολλά χρήματα στον Ελγιν το 1816, σε μια εποχή που οι περισσότεροι συμπατριώτες μου πεινούσαν. Γι’ αυτό και οι φιλελεύθεροι δικαιολογημένα άσκησαν τότε δριμεία κριτική, λέγοντας: δεν θέλουμε πέτρες αλλά ψωμί για τους φτωχούς».

Η βρετανική κοινή γνώμη προς τα πού κλίνει σήμερα; «Θα έλεγα πως υπάρχει πρόοδος. Η Μαίρη Μπίαρντ, καθηγήτρια στο Κέμπριτζ και φίλη μου, είναι ισχυρή φωνή κατά της επιστροφής των Μαρμάρων, με πολλούς φίλους στην κυβέρνηση. Αλλά είδε το νέο Μουσείο Ακρόπολης, συνειδητοποίησε ότι αυτές οι σαχλαμάρες –ότι δήθεν οι Ελληνες δεν μπορείτε να φροντίσετε τα Γλυπτά– δεν ισχύουν, κι έχει αρχίσει σιγά σιγά να αλλάζει γνώμη. Αν αυτό συμβεί, τελικά, και τοποθετηθεί δημοσίως υπέρ της επιστροφής, θα είναι μια πολύ θετική εξέλιξη, γιατί επηρεάζει πολλούς. Θα πανηγυρίσουμε μια πρώτη μεγάλη νίκη. Μέχρι τότε η καρδιά μου θα σπαράζει όποτε σκέφτομαι την Καρυάτιδα του Βρετανικού Μουσείου μακριά από τις αδελφές της...».

Οι εξελίξεις γύρω από το Brexit δεν θα μπορούσαν να λείψουν από τη συζήτηση με μια επιφανή Βρετανίδα. «Μολονότι εγώ ψήφισα κατά, πιστεύω ότι πολλοί από αυτούς που ψήφισαν υπέρ το έκαναν γιατί αντιπαθούν τους Γερμανούς και δεν ανέχονται το ότι προσπαθούν να πατρονάρουν την Ευρώπη», λέει η κ. Χολ.

Με το ελληνικό αλφάβητο ξεκίνησε η κουβέντα μας, με τον ίδιο τρόπο θα έκλεινε. Ποιες είναι οι πιο αγαπημένες της ελληνικές λέξεις; «Τρεις – και οι δύο πολύ δύσκολες, γι’ αυτό συγχωρήστε με αν τις προφέρω λάθος: αυτάρκεια (ανώτερου αγαθού των πόλεων, κατά τον Αριστοτέλη), ανεξαρτησία και φιλία (που για τους αρχαίους Ελληνες σήμαινε την αγάπη προς τον/τη σύζυγο ή εραστή, αλλά και προς τους γείτονες, τους συμπολίτες, τους ανθρώπους που δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια, που δεν έχουν δεσμούς αίματος). Κι αν έπρεπε να συνοψίσει το τι σημαίνει για εκείνη η Ελλάδα με κάποιες εικόνες, ήχους ή μυρωδιές; «Η θάλασσα. Τα λιόδεντρα. Η μυρωδιά των πεύκων. Ψάρια που ψήνονται στα κάρβουνα. Ενα αρωματικό ούζο. Παρέες που κουβεντιάζουν στις αυλές τα καλοκαίρια – και φωνάζουν. Ξέρετε τι άργησα πολύ να μάθω στην Ελλάδα; Πώς μπορείτε να μιλάτε με τέτοια ένταση, να γίνεστε μελοδραματικοί, χωρίς να μαλώνετε. Αγαπάτε πολύ το θέατρο. Ακόμα και στην καθημερινή σας ζωή!».

Η συνάντηση

Ο χρόνος της ήταν περιορισμένος. Στο καφέ-μπιστρό ILISSIA, που λειτουργεί στον κήπο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, στη σκιά του Μεγάρου της Δούκισσας της Πλακεντίας, ήπιαμε καφέ, φίλτρου εκείνη, ελληνικό εγώ. Πληρώσαμε 7,50 ευρώ.

Oι σταθμοί της

1959
Γεννιέται στο Μπέρμιγχαμ της Βρετανίας.

1982
Πτυχίο από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

1988
Μεταπτυχιακό στην Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

1990-1995
Λέκτωρ Κλασικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ.

1995-2001
Λέκτωρ Κλασικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

2001-2006
Καθηγήτρια της Ιστορίας του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού στο πανεπιστήμιο του Ντέρχαμ.

2006-2012
Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών, Θεάτρου και Λογοτεχνίας στο Royal Holloway πανεπιστήμιο του Λονδίνου.

2012
Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου.